Το τελευταίο διάστημα έχει γίνει πολύς λόγος για τα ανοιχτά δεδομένα και δικαίως κατά τη γνώμη μου, καθώς αφορά πρωτίστως το δικαίωμα των πολιτών στην πρόσβαση δεδομένων που έχουν παραχθεί με δημόσια χρήματα. Ένα σετ τέτοιων δεδομένων είναι τα πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα, όπως θερμοκρασία, υγρασία, βροχόπτωση κ.λπ., που παράγονται από μετεωρολογικούς σταθμούς σε όλη τη χώρα.

Ο νόμος περί “Ανοιχτής διάθεσης και περαιτέρω χρήσης εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημοσίου τομέα” (ν.4305/2014) έχει τεθεί σε ισχύ από τον Οκτώβριο του 2014 και απευθύνεται σε όλο το φάσμα του δημόσιου τομέα. Ο συγκεκριμένος νόμος κατοχυρώνει την “αρχή της εξ ορισμού ανοιχτής διάθεσης και περαιτέρω χρήσης των εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημοσίου τομέα (open by default)”. Η υπ’ αριθμ. ΔΗΔ/Φ.40/407 Εγκύκλιος εξειδικεύει σε ζητήματα εφαρμογής των σχετικών διατάξεων.

Με το παραπάνω νομοθετικό πλαίσιο και την εξειδίκευση της εφαρμογής του σε ισχύ, οι δημόσιοι φορείς που παράγουν πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα είναι υποχρεωμένοι να τα διαθέτουν ανοιχτά, με κατάλληλη αδειοδότηση που επιτρέπει την επανάχρηση από όποιον επιθυμεί να τα αξιοποιήσει, για οποιαδήποτε χρήση. Τρεις από τους γνωστότερους φορείς αυτούς είναι οι ακόλουθοι:

  • Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΕΜΥ)
  • Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (meteo.gr)
  • Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (poseidon)

Οι παραπάνω δημόσιοι φορείς διαθέτουν ιδιόκτητους μετεωρολογικούς σταθμούς σε όλη την Ελλάδα χρηματοδοτημένους από δημόσιους πόρους, οι οποίοι παράγουν πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά θεωρούνται εξ ορισμού ανοιχτά και συνεπώς οφείλουν να είναι προσβάσιμα από το ευρύ κοινό και μάλιστα κατά προτίμηση σε κατάλληλο μορφότυπο που να επιτρέπει αυτοματοποιημένη πρόσβαση (μηχαναγνώσιμα).

Το τελευταίο τρίμηνο έκανα έρευνα για να ανακαλύψω τα δεδομένα αυτά καθώς και στοιχεία για την άδεια υπό την οποία διατίθενται. Παρακάτω παραθέτω τα αποτελέσματα της αναζήτησης αυτής.

ΕΜΥ

  • Δεδομένα: πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα από το δίκτυο σταθμών της ΕΜΥ.
  • Μορφότυπος: .csv (σύμφωνα με τη σχετική Απόφαση της Υπηρεσίας)
  • Πρόσβαση μέσω: συμπλήρωση και αποστολή φόρμας Αιτήματος και / ή μεταφόρτωση από το website
  • Άδεια χρήσης δεδομένων: Open Data Commons Public Domain Dedication and License (PDDL)

Στην ιστοσελίδα της ΕΜΥ (http://www.hnms.gr) γίνονται τρεις αναφορές στο ν. 4305/2014:

  1. Απόφαση του Διοικητή της ΕΜΥ για την εφαρμογή των νομοθετικών ρυθμίσεων του ν.4305/2014 (στην Απόφαση αναφέρονται αναλυτικά και οι μορφότυποι με τους οποίους τα δεδομένα γίνονται διαθέσιμα στο ευρύ κοινό).
  2. Επιβεβαίωση ανάρτησης πράξης
  3. Παροχή προϊόντων και υπηρεσιών από την ΕΜΥ

Σε καμία από αυτές τις σελίδες δεν μπορεί ο χρήστης να μεταφορτώσει πρωτογενή δεδομένα. Αναζητώντας λίγο πιο επίμονα, ο επισκέπτης μπορεί να καταλήξει στη σελίδα Πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα, όπου μπορεί να κάνει “Αίτηση παραγγελίας” για τα δεδομένα που τον ενδιαφέρουν. Στην αίτηση αυτή μπορεί, μάλιστα, να επιλέξει να του αποσταλλούν τα δεδομένα και μέσω φαξ.

Στην ουσία, ωστόσο, αυτή δεν είναι η (μοναδική) τοποθεσία στην οποία ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει πρωτογενή (ελεύθερα) δεδομένα. Κοιτάζοντας προσεκτικότερα στο μενού της σελίδας Πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα θα βρει την επιλογή Ελεύθερα Δεδομένα.

Link προς τη σελίδα μεταφόρτωσης πρωτογενών δεδομένων στο site της ΕΜΥ

Εκεί διαβάζουμε:

Με σκοπό την καλύτερη εξυπηρέτηση της Επιστημονικής Κοινότητας αλλά και των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της χώρας η ΕΜΥ παρέχει ελεύθερα πρωτογενή κλιματικά δεδομένα (ανά 6ωρο) για 21 μετεωρολογικούς σταθμούς της χώρας και για μια τριακονταετία.

Σημειωτέον ότι η ΕΜΥ διαθέτει 141 μετεωρολογικούς σταθμούς επιφανείας και ότι τα παραπάνω δεδομένα φτάνουν μέχρι το έτος 2004. Σε έγγραφη επικοινωνία που είχα μαζί τους, αναφορικά με επικαιροποίηση της υπηρεσίας με πιο πρόσφατα δεδομένα, η απάντηση που πήρα (08.12.2017) ήταν: “Δεν υπάρχει καποιο σαφες πλάνο επι του παρόντος”..

Μια άλλη πηγή που παραπέμπει σε αυτά τα δεδομένα είναι το data.gov.gr, όπου αναφέρεται και το όνομα του υπευθύνου συντήρησής τους. Εκεί είναι το μόνο μέρος όπου γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στην άδεια χρήσης: Open Data Commons Public Domain Dedication and License (PDDL). Το portal δε διαθέτει άμεσα τα δεδομένα, αλλά παραθέτει σύνδεσμο προς την πηγή των δεδομένων, τη σελίδα, δηλαδή, όπου μπορεί κανείς να συμπληρώσει τη γνωστή Αίτηση…

Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

  • Δεδομένα: Μέσες ημερήσιες τιμές μετεωρολογικών παραμέτρων ανά σταθμό, μήνα, έτος. Διατίθενται πρωτογενή δεδομένα κατόπιν επικοινωνίας.
  • Μορφότυπος: .txt
  • Πρόσβαση μέσω: http://meteosearch.meteo.gr και http://stratus.meteo.noa.gr/front
  • Άδεια χρήσης δεδομένων: δεν αναφέρεται

Το Αστεροσκοπείο Αθηνών έχει δημιουργήσει και είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία της υπηρεσίας meteo.gr. Αντιγράφω από την υπηρεσία Data Searchτου meteo.gr:

Η εφαρμογή αυτή έχει ως σκοπό την παροχή των μετρήσεων του δικτύου αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών του ΕΑΑ στο κοινό. Το δίκτυο αυτό αποτελείται από 380 σταθμούς σε όλη τη χώρα με συνεχή επέκταση.

Κάνοντας χρήση της υπηρεσίας Data Search ο επισκέπτης μπορεί να μεταφορτώσει ημερήσιες καταγραφές ανά σταθμό, μήνα και έτος της επιλογής του. Μια πρώτη παρατήρηση που μπορεί να κάνει ο επισκέπτης είναι ότι από τα 12 γεωγραφικά διαμερίσματα στα οποία υπάρχουν μετεωρολογικοί σταθμοί διατίθενται μόνο τα 9 (ημ/νία πρόσβασης:05.12.2017) χωρίς να υπάρχει κάποια εμφανής πληροφόρηση για αυτό. Για παράδειγμα απουσιάζει ολόκληρη η Αττική.

Αν παρόλα αυτά κάποιος ενδιαφέρεται για σταθμό που βρίσκεται σε κάποιο από τα διαθέσιμα γεωγραφικά διαμερίσματα, μπορεί να συνεχίσει την αναζήτηση. Εν τέλει η διαδικασία θα τον οδηγήσει σε μια ιστοσελίδα όπου τα δεδομένα διατίθενται σε .txt μορφότυπο, π.χ. εδώ, ο οποίος επ’ ουδενί δεν ευνοεί την αυτοματοποίηση στη διαδικασία ή στην περαιτέρω επεξεργασία των δεδομένων. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι τα δεδομένα αυτά είναι κυρίως επεξεργασμένα, και όχι τα πρωτογενή. Για την πρόσβαση στα πρωτογενή δεδομένα (τιμές δεκαλέπτου, ωριαίες τιμές) ο επισκέπτης καλείται να επικοινωνήσει με την Υπηρεσία (ο σχετικός παραπεμπτικός σύνδεσμος, ωστόσο, οδηγεί σε ‘σπασμένη’ σελίδα — Ημ/νία πρόσβασης: 05.12.2017). Παρόλα αυτά κατάφερα να βρω μια φόρμα επικοινωνίας και να επικοινωνήσω μαζί τους (14.12.2017) για πρόσβαση σε πρωτογενή δεδομένα. Η απάντηση που πήρα (03.01.2018) ήταν ότι

Το ΕΑΑ βρίσκεται σε φάση καθορισμού του τρόπου και του κόστους διάθεσης πρωτογενών δεδομένων. [..]τα πρωτογενή δεδομένα δίνονται κατόπιν συνεννοήσεως μαζί μας. [..]

Η νεότερη υπηρεσία του meteo.gr, Διαδραστική Βάση Δεδομένων, είναι ένα περιβάλλον σαφώς πιο σύγχρονο, το οποίο, ωστόσο, δεν παρέχει κάποια διαφορετικά σετ δεδομένων από το προηγούμενο.

Σε κανένα σημείο των δικτυακών τόπων του meteo.gr δε γίνεται σαφής και συγκεκριμένη αναφορά σε άδεια χρήσης ανοιχτών δεδομένων. Η αναζήτηση στο site http://www.meteo.gr για αναφορά στο ν.4305/2014 δεν επιστρέφει κάποιο αποτέλεσμα.

Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ)

  • Δεδομένα: Ocean Temperature, Ocean Salinity, Ocean Currents, Sea Ice, Sea Level, Winds, Ocean Optics, Ocean Chemistry, Ocean Biology, Ocean Chlorophyll
  • Μορφότυπος: .csv
  • Πρόσβαση μέσω: (site της EU, όχι του ΕΛΚΕΘΕ) http://marine.copernicus.eu/ (απαιτείται αίτηση εγγραφής στο σύστημα και αποδοχή από τους διαχειριστές)
  • Άδεια χρήσης δεδομένων: Ανοιχτά δεδομένα (http://marine.copernicus.eu/services-portfolio/service-commitments-and-licence/)

Το ΕΛΚΕΘΕ έχει δημιουργήσει και είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία του συστήματος μετεωρολογικών προγνώσεων Ποσειδών. Το Ποσειδών βασίζεται σε ένα ευρύ δίκτυο πλωτών μετεωρολογικών σταθμών σε όλη την Ελλάδα.

Weather buoy operated by the NOAA National Data Buoy Center (Πηγή: Wikipedia)

Από το site της υπηρεσίας:

Τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί κατά την πολυετή λειτουργία του δικτύου σταθμών του ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ είναι προσβάσιμα μέσω μιας δικτυακής εφαρμογής που επικοινωνεί με την βάση δεδομένων του συστήματος. Η βάση δεδομένων ενημερώνεται σε καθημερινή βάση προσφέροντας πλήρη πρόσβαση τόσο σε παλαιότερα όσο και σε πρόσφατα δεδομένα.

Η PoseidonDataBase είναι προσβάσιμη μόνο σε εγγεγραμμένους χρήστες. Ο επισκέπτης μπορεί να κάνει Αίτηση, μέσω της σχετική φόρμας εγγραφής, όπου χρειάζεται να αιτιολογήσει τους λόγους για τους οποίους επιθυμεί να αποκτήσει πρόσβαση στα ανοιχτά δεδομένα.

Αφού έκανα τη σχετική διαδικασία έλαβα απάντηση από το ΕΛΚΕΘΕ μόνο κατόπιν προσωπικής επαφής με εργαζόμενο στο ίδρυμα, ένα μήνα περίπου μετά την αρχική μου αίτηση. Αντί πρόσβασης στο portal του ΕΛΚΕΘΕ με παρέπεμψαν στο δικτυακό τόπο του Copernicus (http://marine.copernicus.eu/), όπου στέλνουν τα δεδομένα των πλωτών μετεωρολογικών τους σταθμών. Σημειωτέον ότι στο συγκεκριμένο site μπορεί να φτάσει ο ενδιαφερόμενος και να δημιουργήσει λογαριασμό χωρίς να είναι απαραίτητη η επαφή με το ΕΛΚΕΘΕ.

Είναι ανυπέρβλητα τα εμπόδια;

Έχοντας ξοδέψει αρκετό χρόνο και ενέργεια στην αναζήτηση ανοιχτών μετεωρολογικών δεδομένων στην Ελλάδα, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι βρισκόμαστε πολύ πίσω σε σχέση με τις διεθνείς εξελίξεις. Θα περίμενε κανείς ότι το νομοθετικό πλαίσιο που έχει τεθεί σε ισχύ θα βοηθούσε προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά η εφαρμογή των νόμων είναι μάλλον αργή διαδικασία και δη από τους ίδιους τους φορείς του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα.

Ποιος είναι ο λόγος που συμβαίνουν αυτά; Είναι θέμα επιμόρφωσης; Χρειάζονται οι φορείς ειδικές συμβουλές για το πως θα ανοίξουν τα δεδομένα τους; Υπάρχουν στην Ελλάδα οι ειδικοί για να τους κατευθύνουν, όπως το παράρτημα του Open Data Institute στην Ελλάδα, το ODI Athens.

Μήπως έχει να κάνει με την έλλειψη υποδομής σε ανοιχτές τεχνολογίες; Και εκεί υπάρχουν οι ειδικοί που μπορούν να προσφέρουν λύσεις, όπως το δίκτυο FOSS Office.

Υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη εξειδίκευση σε θεσμικό επίπεδο ή κενό στις διαδικασίες εφαρμογής του υφιστάμενου πλαισίου; Και σε αυτό το χώρο έχει γίνει αρκετή δουλειά από φορείς όπως η ΕΕΛ/ΛΑΚ.

Οι συνθήκες είναι ώριμες και τα εργαλεία διαθέσιμα για να διατεθούν ως ανοιχτά τα πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα. Κάθε καθυστέρηση και παρακώλυση στην πρόσβαση σε αυτά είναι ένα επιπλέον εμπόδιο στη δημιουργία αξίας από τη χρήση τους για τους πολίτες, οι οποίοι τα πληρώνουν.

Ο Βασίλης Χρυσός είναι πιστοποιημένος εκπαιδευτής ανοιχτών δεδομένων από το Open Data Institute. Είναι συνιδρυτής της Ex Machinα, μιας IoT startup η οποία παρέχει υπηρεσίες πρόβλεψης ζήτησης με βάση την πρόγνωση καιρού. Παράλληλα είναι συνιδρυτής του δικτύου FOSS Office, το οποίο προσφέρει ανοιχτές τεχνολογίες αυτοματισμού για οργανισμούς και εταιρίες. Τέλος, είναι μέλος και διαχειριστής του Sarantaporo.gr, μιας αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας, η οποία αναπτύσσει το κοινοτικό ασύρματο δίκτυο Sarantaporo.gr ανοιχτής πρόσβασης στο Internet σε 14 χωριά του δήμου Ελασσόνας.