Δεν πάει πολύς καιρός που έγινε “ντόρος” στα ΜΜΕ για το “δωρεάν ασύρματο WiFi” σε όλη την Ελλάδα, κάτι το οποίο σχολιάστηκε εκτενώς και ποικιλοτρόπως. Με αφορμή τη σημερινή ημέρα για τις ψηφιακές ελευθερίες στο διαδίκτυο, είπα να γράψω δυο-τρία πράγματα σχετικά με το γιατί θα πρέπει να έχουμε στραμμένο αλλού το βλέμμα μας, μακριά από κάθε λογής “Σειρήνες”.
Το δίλημμα “κοινοτικό” ή “δωρεάν δημόσιο” ασύρματο Ίντερνετ αγγίζει τα ακόλουθα 9 σημεία, τα οποία θεωρώ κρίσιμα για να μπορέσει κανείς να τεκμηριώσει μια απόφαση:
1. Ασφάλεια / έλεγχος προσωπικών δεδομένων
Πρόσφατα βγήκε (ξανά) στο φως της δημοσιότητας το σκάνδαλο με την υποκλοπή των φορολογικών στοιχείων όλων των Ελλήνων πολιτών από τη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων, το Δεκέμβριο του 2012, ενώ οι αποκαλύψεις του Edward Snowden για το εύρος των παρακολουθήσεων της NSA σε όλη την υφήλιο κάνουν το μυθιστόρημα του Orwell να ωχριά μπροστά στα στοιχεία (ο τόνος μπορεί να μπει και στο -ά-) της πραγματικότητας.
Την ίδια στιγμή έχει πλέον γίνει κοινός τόπος ότι υπηρεσίες όπως η Google και το Facebook γνωρίζουν για τον καθένα από εμάς περισσότερα πράγματα απ’ όσα εμείς οι ίδιοι για τους εαυτούς μας: από το πόσο συχνά αλλάζουμε απόψεις σχετικά με τα ρούχα που φοράμε, μέχρι το τι θα αναζητήσουμε στο διαδίκτυο σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Όλα αυτά σχετίζονται με το γεγονός ότι το Ίντερνετ είναι μια λεωφόρος την οποία ελέγχουν πολλές κάμερες, αλλά όχι οι δικές μας. Τα κοινοτικά δίκτυα αλλάζουν ιδιοκτήτη στα προσωπικά δεδομένα: τα καθιστούν αληθινά “προσωπικά”.
Το κοινοτικό δίκτυο μπορεί να είναι τελείως αποκομμένο από το Ίντερνετ ή να συνδέεται με αυτό μέσω κάποιων κόμβων. Αυτό το αποφασίζουν οι ιδιοκτήτες του δικτύου, δηλαδή οι ίδιοι οι χρήστες του. Όλα τα δεδομένα που διακινούνται μέσα σε αυτό ελέγχονται από την κοινότητα που το διαχειρίζεται, ενώ η ασφάλειά του περιορίζεται μονάχα από τις γνώσεις των ανθρώπων που το αναπτύσσουν.
2. Ανάπτυξη εργαλείων / υπηρεσιών (πραγματική ευρυζωνικότητα)
Ένας εγγενής περιορισμός της ευρυζωνικής σύνδεσης στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι η ταχύτητα με την οποία “ανεβάζουμε” δεδομένα στο διαδίκτυο είναι πολύ χαμηλότερη (της τάξης του 1/24) της ταχύτητας με την οποία κατεβάζουμε. Μια πολύ χοντροκομμένη αναλογία με την τηλεόραση θα ήταν η σχέση του προγράμματος που παρακολουθούμε (download) με την εντολή του τηλεκοντρόλ για αλλαγή καναλιού (upload). Στην ουσία δε μας δίνει και πολλές επιλογές…
Η πραγματική ευρυζωνικότητα είναι η περίπτωση όπου το upload bandwidth είναι ίσο με το download (ίση ταχύτητα αποστολής και λήψης δεδομένων), όπου εκεί πλέον δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να παρέχει τις δικές του υπηρεσίες και σε άλλους χρήστες του διαδικτύου. Για παράδειγμα θα μπορούσε κάποιος να στήσει ένα μετεωρολογικό σταθμό σε μια περιοχή και να παρέχει απρόσκοπτα τα δεδομένα του σε άλλους χρήστες του διαδικτύου, ή να στήσει μια υπηρεσία chat για την τοπική περιβαλλοντική ομάδα, ώστε να μην αναγκάζονται να χρησιμοποιούν εμπορικές εναλλακτικές λύσεις (βλ. εκχώρηση προσωπικών δεδομένων).
Ο περιορισμός του upload στις ευρυζωνικές συνδέσεις στην Ελλάδα ουσιαστικά απαγορεύει στους χρήστες το να προσφέρουν δικές τους υπηρεσίες. Στα κοινοτικά ασύρματα δίκτυα η εξ ορισμού κατάσταση είναι η εξίσωση των ταχυτήτων αποστολής / λήψης δεδομένων, άρα παρέχουν από την κατασκευή τους την ελευθερία στα μέλη τους να αναπτύσσουν και να προσφέρουν τις δικές τους υπηρεσίες και δικτυακά εργαλεία προς τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας. Οι εφαρμογές είναι απεριόριστες: από βιντεο-κλήση και ψηφιακές κοινοτικές βιβλιοθήκες μέχρι διαμοίραση αρχείων, αποθετήρια ψηφιακού περιεχομένου και ό,τι άλλο φανταστεί (και χρειαστεί) κανείς.
3. Λήψη αποφάσεων σχετικά με την υποδομή και τις υπηρεσίες της (ή ποιος κατεβάζει το διακόπτη;)
Το σημείο αυτό είναι μάλλον προφανές: όταν δεν έχεις τον έλεγχο μιας υποδομής δεν μπορείς ποτέ να είσαι σίγουρος για το πότε εκείνος που αποφασίζει θα πάψει να στην παραχωρεί. Σε πολλούς Δήμους της Ελλάδας οι κάτοικοι έχουν προσωπική εμπειρία από αυτό, καθώς πολλοί Δήμοι είχαν ξεκινήσει να παρέχουν δωρεάν ασύρματη πρόσβαση Ίντερνετ στους πολίτες για όσο καιρό διαρκούσε το πρόγραμμα χρηματοδότησης και στη συνέχεια απλά “κατέβασαν το διακόπτη”, όταν πλέον αδυνατούσαν να συντηρήσουν την υποδομή.
Ο διακόπτης του κοινοτικού δικτύου είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι που το χρησιμοποιούν και το λειτουργούν. Όσο υπάρχει κοινότητα που υποστηρίζει το ασύρματο δίκτυο, εκείνο θα συνεχίζει να λειτουργεί απρόσκοπτα.
4. Οικοδόμηση γνώσης σε νέες τεχνολογίες
Οι κοινοτικές υποδομές ασύρματης δικτύωσης και οι υπηρεσίες που φιλοξενούν είναι ένα εργαστήριο πειραματισμού και εξερεύνησης για ανάπτυξη νέας γνώσης γύρω από εργαλεία επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ ατόμων και κοινοτήτων. Ποτέ άλλοτε δεν είχαν οι άνθρωποι σε τέτοιο βαθμό τη δυνατότητα να καθορίσουν οι ίδιοι την κατεύθυνση προς την οποία αναπτύσσονται τα εργαλεία που χρησιμοποιούν. Σήμερα έχουν την ευκαιρία, χρησιμοποιώντας αυτές τις υποδομές, να πλουτίσουν τις γνώσεις τους και να συμμετέχουν ενεργά στη χρήση και ανάπτυξη νέων υπηρεσιών από πολίτες για πολίτες.
5. Ευκαιρίες ανάπτυξης τοπικής επιχειρηματικότητας
Τα ασύρματα δίκτυα είναι μια τεχνολογία, η οποία κερδίζει έδαφος με γρήγορους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια στον τομέα της παροχής σύνδεσης στο διαδίκτυο (Wireless ISPs – WISPs). Η σύγχρονη τάση είναι η αλλαγή του υπερσυγκεντρωτικού μοντέλου των γιγαντιαίων παρόχων και η μετάβαση σε ένα μοντέλο μικρών και ευέλικτων παρόχων, οι οποίοι μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα στις ανάγκες των καταναλωτών. Όλη αυτή η επιχειρηματικότητα στηρίζεται στις τεχνολογίες των ασύρματων δικτύων.
Παράλληλα, όλες οι υπηρεσίες που αναπτύσσονται πάνω σε μια τέτοια υποδομή έχουν τη δική τους τεχνογνωσία και μπορούν να αποτελέσουν πυρήνες ανάπτυξης επιχειρηματικότητας από νέους ανθρώπους. Πολύ χρήσιμη υπηρεσία θα ήταν, για παράδειγμα, ένα εργαλείο διαδικτυακής ομαδικής συνεργασίας για συνεταιρισμούς αγροτικών παραγωγών. Αυτό θα μπορούσε να αναπτυχθεί από κάποια κοινότητα σε μια αγροτική περιοχή και να προσφερθεί αργότερα ως cloud υπηρεσία και σε άλλους αγροτικούς συνεταιρισμούς της χώρας.
6. Δυνατότητα συντήρησης / επέκτασης υποδομής
Ήδη αναφέρθηκα προηγουμένως στις περιπτώσεις Δήμων, οι οποίοι αναγκάστηκαν να “κατεβάσουν τους διακόπτες” του ασύρματου δικτύου, λόγω αδυναμίας συντήρησης και λειτουργίας των σχετικών υποδομών. Οι περικοπές σε ανθρώπινο δυναμικό και οικονομικούς και άλλους πόρους από τους Δήμους τα τελευταία χρόνια καθιστούν αυτή την προοπτική “το πλέον αναμενόμενο σενάριο”.
Η καλύτερη περίπτωση που μπορεί να προκύψει από την παραπάνω εξέλιξη είναι το παράδειγμα του Δήμου Αμαρουσίου, ο οποίος αποφάσισε να παραχωρήσει τον εξοπλισμό στο Ασύρματο Μητροπολιτικό Δίκτυο Αθήνας (AWMN) για να το λειτουργήσει και να αναλάβει τη συντήρηση και επέκτασή του. Με τον πιο εύγλωττο τρόπο το παράδειγμα αυτό φανερώνει μια πραγματικότητα: ότι οι υποδομές ασύρματης δικτύωσης δε συμβαδίζουν με το μοντέλο της κεντρικής διακυβέρνησης. Ένας διαγωνισμός για την προμήθεια νέου εξοπλισμού, για παράδειγμα, θα κατέληγε στην προμήθεια παρωχημένου εξοπλισμού μέχρι να ολοκληρωθούν οι σχετικές διαδικασίες.
Τα κοινοτικά δίκτυα είναι πολύ πιο ευέλικτα καθώς το κάθε μέλος του δικτύου μπορεί να προμηθεύεται το δικό του εξοπλισμό κατά το δοκούν και να τον συντηρεί χωρίς να απαιτείται η παρέμβαση κάποιας “τεχνικής υπηρεσίας”. Η δε οικοδόμηση της υποδομής από τους ίδιους τους χρήστες τους προσδίδει την απαραίτητη τεχνογνωσία και εμπειρία, ώστε να μπορούν οι ίδιοι να την επεκτείνουν και να τη συντηρούν.
Ως τέτοιο διαρρηγνύει τη λογική “πληρώνω και καταναλώνω” χάριν της προσέγγισης “χτίζουμε με βάση τις ανάγκες μας”.
7. Οικοδόμηση κοινότητας
Ίσως το πιο ουσιαστικό χαρακτηριστικό των ασύρματων κοινοτικών δικτύων είναι το γεγονός ότι χτίζονται από μια κοινότητα ανθρώπων και με τη σειρά τους ενισχύουν αυτή την κοινότητα, ως εργαλείο επικοινωνίας και συνεργασίας. Ως τέτοιο διαρρηγνύει τη λογική “πληρώνω και καταναλώνω” χάριν της προσέγγισης “χτίζουμε με βάση τις ανάγκες μας”. Γίνεται το ίδιο ένα πεδίο εξερεύνησης και διαλόγου, συνάντησης και συμμετοχής.
Ωστόσο δεν πρόκειται για “φετιχισμό της κοινότητας”, όπως κάποιος -ας πούμε- επιφυλακτικός θα μπορούσε να διατυπώσει. Εδώ δε μας ενδιαφέρει το γεγονός της οικοδόμησης κοινότητας μόνο για χάριν του ίδιου του γεγονότος. Είναι σημαντικό επειδή έχει τη δυνατότητα να επιφέρει ποιοτικές αλλαγές στην καθημερινότητα των ίδιων των ανθρώπων. Οι ανάγκες που εμφανίζονται στην καθημερινή διαβίωση είναι το κίνητρο για εξέλιξη και ανάπτυξη του δικτύου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί κάποιο χωριό στην περιοχή του Σαρανταπόρου, το οποίο δε διέθετε σύνδεση στο διαδίκτυο και λόγω του ότι έχει λίγους κατοίκους και είναι απομακρυσμένο δεν είχε ούτε προοπτικές να αποκτήσει. Εκεί ο κοινοτικός γιατρός αδυνατούσε να συνταγογραφήσει μέσω του ηλεκτρονικού συστήματος, καθώς ο ορεινός χαρακτήρας του χωριού δεν επέτρεπε ασύρματη σύνδεση μέσω των εταιριών κινητής τηλεφωνίας. Σήμερα ο γιατρός χρησιμοποιεί το ασύρματο κοινοτικό δίκτυο της ομάδας sarantaporo.gr για να συνταγογραφεί, καθώς η συγκεκριμένη ανάγκη ήταν κίνητρο για να δικτυωθεί το χωριό με τα υπόλοιπα της περιοχής.
8. Αξιοπιστία υποδομής
Η υποδομή του δε στηρίζεται σε κάποιο κεντρικό server, αλλά ο κάθε κόμβος που προστίθεται στο δίκτυο λειτουργεί ως πομπός και δέκτης ταυτόχρονα. Αυτού του είδους η αρχιτεκτονική καθιστά πρακτικά πολύ δύσκολη την ολοκληρωτική καταστροφή του τοπικού δικτύου: αν “πέσει” κάποιος κόμβος γίνεται αναδρομολόγηση της κίνησης των δεδομένων μέσω άλλων γειτονικών κόμβων.
Σήμερα υπάρχει η τεχνολογία ώστε ακόμα και τα κινητά μας τηλέφωνα να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κόμβοι ενός τέτοιου δικτύου (!) δίνοντάς μας τη δυνατότητα να μπορούμε εν δυνάμει να παρακάμψουμε τους εταιρικούς παροχείς τηλεφωνίας και να χτίσουμε τη δική μας υποδομή. Πιθανότατα αυτό το σενάριο θα αργήσουμε να το δούμε (αν το δούμε και καθόλου), αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν είναι τεχνολογικοί οι λόγοι που το περιορίζουν.(συρρικνούμενο δημόσιο, έλλειψη πόρων, “άπληστες” ιδιωτικές εταιρίες)
9. Διαθεσιμότητα τεχνογνωσίας, φθηνού εξοπλισμού
Η τεχνολογία των κοινοτικών ασύρματων δικτύων είναι πλέον προσιτή, με οικονομικό εξοπλισμό και διαθέσιμη ανοιχτή γνώση για όποιον ενδιαφέρεται να ασχοληθεί. Υπάρχουν πολλές πηγές πληροφόρησης στο διαδίκτυο και πολλά παραδείγματα κοινοτικών ασύρματων δικτύων. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν απαιτείται να είσαι “επιστήμονας” για να ξεκινήσεις με κάτι τέτοιο.
Ζωντανό παράδειγμα αποτελεί η ομάδα του Sarantaporo.gr, η οποία ξεκίνησε με όραμα να φτιάξει μια ιστοσελίδα που θα ενώνει τους κατοίκους του χωριού και κατέληξε να λειτουργεί και να συντηρεί ένα ασύρματο δίκτυο σε 15 χωριά της περιοχής, με αφορμή το γεγονός ότι δεν είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο για να βλέπουν αυτή την ιστοσελίδα που έφτιαξαν! Τα μέλη της ομάδας δεν είχαν ποτέ πριν ασχοληθεί με τα ασύρματα δίκτυα. Με τη βοήθεια του AWMN και της ΕΕΛ/ΛΑΚ και με πολύ προσωπικό χρόνο κατάφεραν να φτιάξουν το ασύρματο δίκτυο της περιοχής τους.
Τα πιο σημαντικά εμπόδια που έχει κανείς να ξεπεράσει είναι η ραστώνη με την οποία έχουμε εξοικειωθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια ως καταναλωτές και η λήθη του τι σημαίνει να είσαι δημιουργός.